กับมโนวิญญาณจะบังคับบัญชาสัญญากันไว้า เตสํ อลฺลาปสลฺลาโป ธรรมทั้งสองจะพูดจาไปมา
หากันก็มิได้ ทฏฺฐพฺพานิ บพิตรพึงเข้าพระทัย ด้วยอุปมาอุปไมยดังนี้เถิด
สมเด็จพระเจ้ากรุงมิลินท์กรุงมิลินท์ผู้ประเสริฐทรงฟังก็ปรีดาตรัสว่า กลฺโลสิ สธุสะพระ
ผู้เป็นเจ้าวิสัชนานี้สมควรนักหนา
จักขุวิญญาณมโนวิญญาณปัญหา คำรบ 7 จบเท่านี้

ผัสสลักขณาปัญหา ที่ 8

พระเจ้ากรุงมิลินท์ภูมินทราธิบดีพระราชโองการตรัสถามว่า ภนฺเต นาคเสน ข้า
แต่พระนาคเสนผู้ประเสริฐ จักขุวิญญาณเกิดในที่ใด เวทนาก็บังเกิดในที่นั้นหรือ พระผู้เป็นเจ้า
เถโร ฝ่ายพระนาคเสนเถระผู้เป็นเจ้าจึงรับว่า อาม เออ มหาราช ขอถวายพระพร
บพิตรพระราชสมภารผู้ประเสริฐ จักขุวิญญาณเกิดในที่ใด เวทนาก็บังเกิดในที่นั้น อันว่าเจตสิก-
ธรรมคือ สัญญาและเจตนา ผัสโส มนสิกาโรก็บังเกิดด้วยในที่นั้น วิตกบังเกิดในที่นั้น วิจาร
ก็บังเกิดในที่นั้น อันว่าผัสสาทิธรรมทั้งปวงก็บังเกิดด้วยในที่นั้นสิ้น
สมเด็จพระเจ้ามิลินท์ภูมินทราธิบดีมีพระราชโองการตรัสถามว่า ภนฺเต นาคเสน ข้า
แต่พระนาคเสนผู้เป็นเจ้าผู้ประกอบด้วยปรีชา ผัสสะมีลักษณะเป็นประการใด
พระนาคเสนจึงวิสัชนาแก้ไขว่า มหาราช ขอถวายพระพรบพิตรผู้ประเสริฐ ผัสสะ
เมื่อจะเกิดมีลักษณะกระทบกันเข้า
พระเจ้ากรุงมิลินท์จึงซักถามว่า ได้ใจความประการใดเล่า นิมนต์พระผู้เป็นเจ้าวิสัชนา
โดยอุปมาให้แจ้งก่อน
พระนาคเสนจึงถวายพระพรอุปมาว่า มหาราช ขอถวายพระพรบพิตรพระราชสมภาร
ผู้ประเสริฐในศฤงคาร เปรียบปานดุจแพะสองตัวชนกัน แพะตัวหนึ่งนั้นได้แก่จักขุ แพะ
ตัวหนึ่งนั้นได้แก่รูป สันนิบาตแห่งแพะทั้งสองชนกัน ยถา มีครุนาฉันใด ผัสสะนั้นมีลักษณะ
เกิดแต่จักขุกับรูปกระทบกันมีครุวนาดังนี้ พระราชสมภารพึงเข้าพระทัยเถิด
สมเด็จพระเจ้ามิลินท์เลิศกษัตริย์ตรัสว่า นิมนต์พระผู้เป็นเจ้าอุปมาให้ภิยโยภาวะยิ่งขึ้น
ไปกว่านี้

พระนาคเสนจึงมีเถรวาจาว่า มหาราช ขอถวายพระพรบพิตรพระราชสมภาร เปรียบ
ปานประดุจบุคคลตบมือ จักขุดุจมือขวา รูปมีครุนาดุจมือซ้ายอันกระทบกับ ขอถวายพระพร
สมเด็จพระเจ้ามิลินท์ปิ่นประชากรจึงตรัสว่า นิมนต์พระผู้เป็นเจ้ากระทำอุปมาให้ภิยโย-
ภาวะยิ่ง ๆ ขึ้นภาวะ
พระนาคเสนจึงมีเถรวาจาอุปมาอีกเล่าว่า มหาราช ขอถวายพระพร เปรียบดุจปี่สองเลา
คนเป่าขึ้นพร้อมกันเสียงสนั่นขานกัน ปี่เลาหนึ่งนั้นได้แก่จักขุ ปี่เลาหนึ่งนั้นได้แก่รูป มีลักษณะ
กระทบกันเข้าเป็นผัสสะ บพิตรพึงสันนิษฐานเข้าพระทัยว่า ผัสสะนี้มีลักษณะให้จักขุกับรูป
กระทบกัน ในกาลบัดนี้
สมเด็จพระเจ้ามิลินท์ทรงฟังก็มีพระทัยปรีดาตรัสว่า กลฺโลสิ สธุสะพระผู้เป็นเจ้า
วิสัชนานี้สมควรแล้ว
ผัสสลักขณปัญหา คำรบ 8 จบเท่านี้

เวทนาลักขณปัญหา ที่ 9

สมเด็จพระเจ้ามิลินท์ภูมินทราธิบดีมีพระราชโองการตรัสถามว่า ภนฺเต นาคเสน
ข้าแต่พระนาคเสนผู้ประเสริฐ เวทนาเมื่อบังเกิดมีลักษณะประการใด
พระนาคเสนจึงวิสัชนาแก้ไขว่า มหาราช ขอถวายพระพรบพิตรพระราชสมภารผู้
ประเสริฐ เวทนาเมื่อบังเกิดนั้น มีลักษณะเสวยสุขทุกข์อุเบกขาทั้ง 3 ประการ พระราชสมภาร
พึงเข้าพระทัยเถิด
สมเด็จพระเจ้ามิลินท์เลิศกษัตริย์มีพระราชโองการตรัสว่า โยมอาราธนานิมนต์พระ
ผู้เป็นเจ้ากระทำอุปมาไปให้แจ่งก่อน
พระนาคเสนจึงอุปมาว่า มหาราช ขอถวายพระพรบพิตรพระราชสมภาร เปรียบปาน
ประดุจหนึ่งบุรุษข้าราชการผู้หนึ่งนั้นหมั่นมักภักดีอุตส่าห์เฝ้าเช้าเย็นมิได้ขาดหน้าทุกเวลาไป สมเด็จ
บรมกษัตริย์มีน้ำพระทัยรักใคร่โปรดปาน ทรงพระกรุณาพระราชทานเงินทองเสื้อผ้าข้าไท
อิสริยยศ เครื่องกามคุณให้แก่บุรุษนั้น บุรุษนั้นครั้นได้ความสุขแล้วก็ผ่องแผ้วคิดในใจว่า